Tala'aga
FAATUINA
Na fa’avaeina le Ofisa O le Komesina o Sulufaiga ina ia tuto’atasi mai le Mālo ma ua fa’atulagaina ona matafaioi I lalo o le Tulafono o le Komesina o Sulufaiga 1989. I lalo o lea tulafono ua mafai ai e le Ofisa ona fa’atino ana matafaioi I mataupu tau puelga lelei, o le iloiloina o faasea tuuina mai e faasino I faaiuga a matagaluega ma fa’alapotopotoga a le Mālo. Ina ua mavae le 24 tausaga, ua toe faaopoopoina isi matafaioi ale Ofisa ma toefuataina ai le tulafono o le 1989 I le tulafono o le Komesina o Sulufaiga 2013. O nei matafaioi faaopoopo ua aofia galuega e faasino I le aia tatau o tagata soifua ma le faatinoina o suesuega faapitoa o matagaluega a le Mālo olo’o latou faamālosia le tulafono ma tulaga tau fa’asalaga. I lona aotelega ua tolu nei matafaioi autu a le Ofisa o le Kmesina o Sulufaiga I lalo o le tulafono.
Tala'aga
Komesina o Sulufaiga
O le Komesina o Sulufaiga o se tagata tutoatasi o le Palemene, e tofia e le Ao Mamalu o le Malo o Samoa e ala i le fautuaga mai le Palemene mo se taimi e 6 tausaga; ma e agavaa foi e toe tofia; ma faaauauina tofiga tusa pe ua maea le taimi faatulagaina seia toe maua sona sui ma faatautoina; ina ia tusa ma faiga ma faatinoga e pei ona tuuina mai i le Faatulagaga 3 o le Tulafono o le Komesina o Sulufaiga 2013.
O Komesina e tolu ua mavae atu lo latou auaunaga sa iloga foi lo latou tautua i auaunaga lautele. Professor Richardson o le Komesina o Sulufaiga muamua lea i Taupulega a Ausetalia. O Vaovasamania Phillips na avea ma fa’amasino sili ma sa iloga foi lona tautua i le malo lea sa avea ai o ia ma Minisita o le Kapeneta. O Maiava Iulai Toma sa ia umia tofi maualuluga i le malo e aofia ai le avea ai o ia ma Amepasa a le malo o Samoa i Amerika faapea faalapotopotoga o malo aufaatasi.
Professor Jack Richardson
1990 - 1992
Vaovasamanaia Reginald Phillips
1993
Maiava Iulai Toma
1994 - 2020
Luamanuvao Katalaina Sapolu
Present
Tulaga i le va ma le Malo ma le Palemene
O le Komesina o Sulufaiga o se tagata faigaluega tutoatasi a le Palemene ma e tutoatasi foi mai le Malo ma e tutoatasi foi le faatinoina o ona matafaioi, tiute ma malosiaga i lalo o le Tulafono, ma e faatinoina foi nei matafaioi, tiute ma malosiaga e aunoa ma le aiāina mai e se tagata, ofisa poo se pulega. E le tatau foi ona avea o ia o se sui o le Palemene ao tauaveina tiute o le Ofisa poo le le iai foi o se faatagaga mai le Fofoga o le Fono i ni mataupu taitasi, tauaveina nisi lava tiute poo se galuega auai i ni faagaioiga pe faatino ni gaioiga e feteenai ma le tulaga tutoatasi ma le le faaituau. E tatau i le Komesina o Sulufaiga ona tusi i le Ao o le Malo, pe afai ua manatu e faamavae mai le Ofisa.
E le aafia fua nisi aiaiga o le Tulafono mo le tuuina atu o lipoti, e tatau i le Komesina o Sulufaiga ona tapenaina Lipoti Faaletausaga i tausaga uma e faailoa ai faatinoga ma tiute uma a le Komesina o Sulufaiga i le tausaga o loo savalia. E tatau i le Komesina o Sulufaiga ona tuuina atu le Lipoti Faaletausaga i le Fofoga o le Fono mo le talanoaina i le Palemene i lalo o ana Tulafono tumau.
O faalapotopotoga a le malo e puipuia le vao ma le tulaga ma taumafai e fefinauai i a latou sootaga ma le tasi ma le isi. O le Komesina o Sulufaiga e iai taimi e faigata ai ona faia feutagaina ma ofisa lautele.
E tatau ona faafetaia le le aafia ai o le Komesina o Sulufaiga i ni mataupu sa faia lava mo ia poo faalapotopotoga ua faamalieina. O tiute ma malosiaga o le Komesina o Sulufaiga sa tuuina iai e faatinoina ai le aia a tagatanuu i le leai ai o se malosiaga e faasaga i se ofisa o le malo e mafai ai e lena tagatanuu ona avea mataupu e patino lava ia te ia. in the right of the citizen who otherwise would be relatively powerless against a governmental agency with which that citizen may take issue on matters of importance to him.
O le malamalamaaga sili i le Ofisa o le a mafai ona tulai mai pe a iloa le Ofisa Komesina o Sulufaiga e pei ona vaavaai iai le toatele o tagata e iai le pule e pei lava o se isi matagaluega a le malo e tauva ma isi tagata mo punaoa mai le faatinoina o le malosiaga.
O le Komesina o Sulufaiga e le fiafia i ni malosiaga e faataalo, a le o ni faalapotopotoga a le malo poo le faatatau i tagata lautele. E le mafai e le Komesina o Sulufaiga ona faatinoina se malosiaga faapitoa, e le pei o nei faalapotopotoga, pe auai i se vaega e fausiaina ma faatinoina polokalame a le malo filifilia e ono faate’a pe taofiofi ai penefiti ma isi mai tagatanuu. E le faamalosia e pei o isi ofisa e faatino se auaunaga faapitoa lea e iai le tiute tauave a le malo filifilia.
MALOSIAGA FAALE TULAFONO
E iai le Mālosiaga faaletulafono a le Komeisna o Sulufaiga e su’esu’e ai fa’aseā tu’uina mai e fa’atatau I fa’aiuga ma le fa’atinoina o galuega a matagaluega ma fa’alapotopotoga a le Malō. O le tele o suesuega ua maea ona faatautaia e le Komesina o Sulufiaga na afua mai I faaseā ua tuuina mai. E le gata I lea e mafai e le Komesina o Sulufaiga ona fa’atautaia su’esu’ega pe’ā finagalo iai – “I lona lava faitalia”.
E mafai fo’I e le Palemia ma komiti fa’apitoa a le Palemene ona tu’uina mai se matā’upu ina ia su’esu’eina e le Komesina o Sulufaiga. E tu’uina atu e le Komesina o Sulufaiga fautuaga (fa’aaoga ai lona Mālosiaga fa’aletulafono) I matagaluega ma faalapotopotoga a le Malō mo le fa’aleleia ma le lauliliuina o ni fa’aiuga ma galuega fa’atino. E leai se Mālosiaga a le Komesina o Sulufaiga e suesueina ai se tagata po’o se pisinisi tuma’oti.
E le mafai ona Iloilo e le Komesina o Sulufaiga se fa’aseā tu’uina mai se’I va’agana ua uma taumafaiga a lē ua fa’aseā ina ia sa’ili se fofo o le matā’upu I le vā ma le matagaluega po’o ni fa’alopotopotoga. E lē gata ina suesue ma Iloilo fa’aseā ae fa’apea fo’i ona fesoasoani ma fautua le ofisa I matāgaluega e ala I auala e fa’aleleia ai ā latou faiaga fa’aiuga, fa’atinoina o galuega ma le fa’agaioiga o fa’aseā tu’uina atu.
O le sini autu pe a tu’ufa’atasia auaunaga uma a le Ofisa o le Komesina o Sulufaiga, o le fesoasoani lea e atina’e matagaluega ma fa’alapotopotoga a le Malō ina ia sa’o ma amiotonu fa’aiuga ma galuega fai. A lelei fa’aiuga ma Pulega a Matagaluega a le Malō e lelei ma atoatoa fo’I le auaunaga mo tagata nu’u o Samoa.